Kinderen zijn steeds jonger al zelfstandig bezig met de media. Vaak zonder toezicht van volwassenen. Het is daarom nodig om kinderen, zelfs de allerjongsten onder ons, krachtiger te maken in hun gebruik van de media. Zij moeten het namelijk zélf doen in een online wereld waar wij als volwassenen geen rol in spelen. Alleen mediakennis overdragen blijkt niet het gewenste resultaat op te leveren. Het blijkt nodig om ook een emotioneel bewustzijn en een eigen motivatie en strategie te ontwikkelen. Oftewel, het is, na jaren van mediawijsheid, nu tijd voor media-empowerment. Dat is precies het doel van het Nationaal Media Paspoort programma, dat onlangs werd gepresenteerd. Een doorlopende leerlijn voor alle groepen van het basisonderwijs.

Individuele en mobiele media

Al sinds 2005, het jaar dat de Raad van Cultuur een advies uitbracht over ‘Mediawijsheid, op weg naar nieuw burgerschap’, zijn meerdere organisaties in Nederland bezig met het verzorgen van mediawijsheid-lessen voor de jeugd. Dat bleek ook hard nodig. Media werden steeds individueler. Keken we vroeger nog gezamenlijk naar de spelshows van Willem Ruis op de televisie, nu kijken steeds meer jongeren via de [spel]computer, tablet of smartphone naar content die zij zelf kiezen. Daarnaast daalde de leeftijd waarop kinderen zelfstandig met media aan de gang gaan aanzienlijk. Dat had ook weer te maken met de groeiende mobiliteit van media; de tablets en de smartphones worden gretig gebruikt. Het aantal incidenten steeg ook. Meisjes die via de webcam werden misbruikt, de project-X feesten en het digitale pesten verschenen regelmatig in het nieuws.

'Via thuisopdrachten wordt ook de sociale omgeving van het gezin meegenomen in het lesmateriaal.'

Mediawijsheid voldoet niet meer

Uit onderzoek door de Nationale Academie voor Media & Maatschappij en de Radboud Universiteit Nijmegen bleek in de afgelopen jaren dat het overdragen van mediawijsheid of mediakennis [cognitieve vaardigheden] niet voldoende is om kinderen te leren slim met media om te gaan. Kinderen blijken de opgedane kennis namelijk niet altijd op het gewenste moment toe te passen. De kwaliteit ‘Weten’ is niet voldoende. Om een daadwerkelijk effect te bereiken is het nodig om daar nog een aantal andere kwaliteiten aan toe te voegen. Namelijk die van de beleving van de media [voelen], en het vinden van de eigen individuele motivatie [willen] en het nadenken over een eigen einddoel en strategie [doen].

Doorlopende leerlijn voor alle groepen van het basisonderwijs

Gebaseerd op de bovenstaande 4 kwaliteiten ‘weten, voelen, willen en doen’ heeft de Nationale Academie voor Media & Maatschappij, samen met de Radboud Universiteit Nijmegen, het initiatief genomen om een doorlopende leerlijn te ontwikkelen, waarin lessen worden aangeboden voor alle groepen van het basisonderwijs. De opzet van het Nationaal Media Paspoort is gedegen en onderbouwd. Naast de laatste wetenschappelijke inzichten, hebben zowel de didactische leerlijn 'Leren leren' van de CED Groep, het Mediawijsheid Competentiemodel als de Kerndoelen Primair Onderwijs als basis gediend voor de inhoudelijke opzet.

7 lessen voor elke groep 

Voor elke groep bestaat het programma uit 7 lessen over 7 thema’s. De duur van de lessen hangt af van het ontwikkelingsniveau van de kinderen. Zo duren de lessen in groep 1 bijvoorbeeld gemiddeld 20 minuten en in groep 5 ongeveer 40 tot 50 minuten per les. De thema’s zijn:

1. Weet wat je ziet                                                                                                                                                          [o.a. wat is waar en niet waar in de media?]
2. Bewaak je identiteit                                                                                                                                            [o.a. wie ben jij op internet?]
3. Wat je geeft krijg je terug                                                                                                                                 [o.a. over respectvol met elkaar omgaan, online pesten]
4. Houd de klok in de gaten                                                                                                                                   [o.a. over de tijd die je aan online en offline spelen besteedt]
5. Maak goede keuzes                                                                                                                                           [o.a. hoe deel je jouw online leven in?]
6. Bescherm je privacy                                                                                                                                          [o.a. wat is privé en wat mogen anderen van jou weten?]
7. Zorg voor je eigen veiligheid                                                                                                                            [o.a. bij wie kun je terecht als je hulp en tips nodig hebt?] 

Voor elke groep zijn er ook thuisopdrachten die samen met de ouders en zelfs de grootouders worden volbracht. Via de thuisopdrachten wordt ook de sociale omgeving van het gezin en de familie meegenomen in het lesmateriaal.

Digitaal paspoort wordt een eigen mediagedragscode

Voor het Nationaal Media Paspoort programma is gekozen voor een combinatie van online en offline materiaal. Zo zijn de docentenhandleidingen ook te bekijken in de vorm van korte online instructiefilms en worden er aanvullende online games aangeboden die de kinderen thuis kunnen spelen. Alle kinderen ontvangen ten eerste een paspoortbewaarmap, die eruit ziet als hun eigen tablet. In deze map kunnen zij de losbladerige lessen bewaren. Vanaf groep 5 maken de leerlingen een digitaal paspoort aan, waarin zij gedurende 3 jaar hun eigen individuele mediamotivaties en -strategieën noteren. In groep 8 krijgen zij uiteindelijk hun eigen schriftelijke paspoort opgestuurd, dat dient als een individueel mediagedragscode voor elke leerling.

Wetenschappelijke Raad van 6 universiteiten

[Esther Rozendaal] Om te zorgen dat er nieuwe wetenschappelijke inzichten worden opgedaan, met als doel het materiaal in de komende jaren te optimaliseren, is er een Wetenschappelijke Raad opgericht onder leiding van Dr. Esther Rozendaal, universitair onderzoeker en docent Persuasieve Communicatie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines, zoals communicatie, sociologie, mediaopvoeding, pedagogiek en psychologie wordt meegedacht hoe de effectiviteit van het materiaal het beste te meten is.

Het Nationaal Media Paspoort is kosteloos verkrijgbaar via nationaalmediapaspoort.nl.