In opdracht van Netwerk Mediawijsheid heeft Bitescience het meeste recente en wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s geanalyseerd. Onlangs hebben ze een rapport uitgebracht over nepnieuws. Ook kinderen krijgen met de opkomst van internet te maken met nepnieuws en het kan voor ze lastig zijn om betrouwbaar nieuws van nepnieuws te onderscheiden.

Auteurs: Moniek Buijzen en Esther Rozendaal

Veel mensen, jong en oud, geloven nepnieuws. Sociale media zijn dé plek om nepnieuwsberichten te delen. Daar is weinig controle op de berichten en is het bereik groot. Verkeerde informatie wordt de wereld ingestuurd, en gaat soms zelfs viral doordat veel mensen nepnieuws delen. Dit is problematisch als het gaat om burgerschap en democratie. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat mensen gaan stemmen op basis van verkeerde of misleidende informatie. Hoe zorgen we dat we nepnieuws herkennen? Welke vaardigheden leren we onze kinderen? En hoe kan nepnieuws worden tegengegaan?

Op basis van wetenschappelijke onderzoeken laat deze Bitefile zien welke rol media-educatie kan spelen in het herkennen van nepnieuws en welke vaardigheden en kennis van belang zijn. Daarbij is er aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de strijd tegen nepnieuws. Ook in deze Bitefile: een checklist voor factcheckers.

Onder nepnieuws wordt hier, en in de meeste geraadpleegde onderzoeken, verstaan: misleidende informatie in de vorm van nieuws, die wordt verspreid om geld te verdienen of om de publieke opinie te beïnvloeden. Het is een vorm van desinformatie.

De rol van media-educatie bij het herkennen van nepnieuws

Media-educatie is belangrijk omdat kinderen, tieners en jongvolwassenen het moeilijk vinden om de geloofwaardigheid van berichten te beoordelen. De onderzoeken die gedaan zijn naar media-educatie richten zich op kinderen (vanaf 8 jaar), tieners en jongvolwassenen. Twee derde van deze groep denkt nepnieuws niet te kunnen onderscheiden van echt nieuws. En een derde heeft wel eens een nepnieuwsbericht gedeeld. Vooral jonge kinderen zijn geneigd nepnieuws te geloven. Media-educatie zou aandacht moeten besteden aan kennis en vaardigheden.

DRIE BELANGRIJKE KENNISELEMENTEN OM KINDEREN EN JONGEREN AAN TE LEREN:

• Definities van nepnieuws
• De rol die sociale media spelen in de verspreiding van (nep)nieuws
• Het verschil tussen verschillende soorten nieuws (opinie-artikelen, satire en hard nieuws – het brengen van belangrijke nieuwsfeiten, waar meningen geen rol in spelen)

VIJF BELANGRIJKE VAARDIGHEDEN DIE KINDEREN EN JONGEREN MOETEN AANLEREN:

• Evalueren van bronnen
• Beoordelen van de auteur
• Beoordelen van waarheidsgetrouwheid van genoemde feiten
• Herkennen van meningen

Beoordelen van een eventuele afbeelding

Deze vaardigheden leren kinderen en jongeren kritisch na te denken over een bericht dat ze zien. Dat is belangrijk omdat lang niet alle nieuwsberichten gecontroleerd worden, vooral niet als deze op sociale media verschijnen, waardoor het niet zeker is of deze op waarheid zijn berust. Deze vaardigheden gecombineerd zorgen voor een goede basis voor het herkennen van een nepnieuwsbericht. Onderaan deze Bitefile is een factcheckers checklist te vinden, waarin deze vaardigheden zijn opgenomen en worden toegelicht.

Op verschillende Nederlandse basis- en middelbare scholen wordt in mediawijsheidslessen aandacht besteed aan nepnieuws. Nu is het geven van mediawijsheidlessen nog niet verplicht, maar vanaf 2021 zal dit op alle scholen gebeuren. Wat precies de effecten zijn van mediawijsheidlessen in Nederland is nog niet bekend. Wel is al duidelijk dat in andere landen, waaronder de Verenigde Staten en Zweden, het geven van mediawijsheidlessen kinderen en jongeren helpt bij het herkennen van nepnieuws. Jongvolwassenen die een mediawijsheidscursus hebben gevolgd voor hun studie hebben een hoger niveau van mediawijsheid (kennis hoe om te gaan met (nep)nieuws en digitale media), meer kennis van actuele gebeurtenissen en een hogere motivatie om nieuws te consumeren.

Lees het volledige artikel op mediawijzer.net.